مردم به زمامدار خوب یا بد نیازمندند تا در حکومت او مرد ‌با ایمان کار خویش کند و کافر بهره خود برد، در سایه حکومت او…، با دشمنان پیکار کنند و راه‌ها را ایمن سازند و به نیروی او حقِ ناتوان را از توانا بستانند.

 

پیامبر گرامی اسلامˆ نیز می‌فرمایند: «امنیت و سلامت، دو نعمتی هستند که بسیاری از مردم در آن مغبون هستند.

 

همچنین امام علی، فلسفه نبرد‌های خود با دشمنان دین را چنین بیان می‌دارند:

 

خدایا، تو می‌دانی که جنگ و درگیری ما برای به دست آوردن قدرت و حکومت دنیا و ثروت نبود، بلکه خواستیم نشانه های حق و دین تو را بر جایگاه خویش برگردانیم و ـ در سرزمین‌های تو اصلاح را ظاهر کنیم تا بندگان ستمدیده‌ات در امن و امان زندگی کنند و قوانین و مقررات فراموش شده‌ات، بار دیگر اجرا گردد.

 

روایات در این زمینه بسیارند و ما به همین موارد اکتفا می‌کنیم. در این زمینه باید به چند نکته اشاره کرد:

 

اولاً، برقراری امنیت واقعی در سایه اجرای عدالت، امکان‌پذیر است؛ زیرا در جامعه‌ای که در آن، قوانین عادلانه نباشند و مردم احساس تبعیض و بی‌عدالتی کنند، امنیت یا هرگز پا نخواهد گرفت و یا بسیار شکننده خواهد بود.

 

ثانیاًً، برقراری امنیت به دو عنصر اساسی منوط است:

 

الف. مقررات عادلانه، دقیق، محکم و متضمن عوامل بازدارنده از جرم: چنین مقرراتی هزینه ارتکاب جرم را برای مجرمان به حدی افزایش می‌دهد که افراد سود و صلاح خود را در ارتکاب جرم نمی‌بینند. علت مجازات‌های بسیار شدید در مقررات کیفری اسلام، علاوه بر جنبه تربیتی، توجه به همین امر است؛ برای مثال، در فقه اسلامی حد محارب، یعنی کسی که برای ترساندن مردم و گسترش فساد در جامعه، اسلحه خود را آشکار می‌سازد، قتل یا به صلیب‌کشیدن و قطع دست و پای مخالف است.

 

ب. مجریان قوی: برای اجرای قانون باید مجریان مناسب، کارآزموده، قاطع، سالم و جدی انتخاب کرد. مجریان قانون (در زمینه امنیت) دو دسته هستند؛ قضات و نیروهای امنیتی.
قضات در حکومت اسلامی از جایگاه بسیار رفیعی برخوردارند و باید دقت نظر کافی در نصب و به کارگیری آن ها صورت گیرد. امام علی† در نامه ۵۳ نهج البلاغه، شرایط ذیل را برای قضات مقرر فرمودند:
۱- باید از بین برترین افراد نزد حاکم، انتخاب شود؛

 

۲- باید از ظرفیت بالایی برخوردار باشد، به گونه‌ای که مراجعه فراوان، او را به ستوه نیاورد؛

 

۳-آنچنان سعه صدر داشته باشد که برخورد مخالفان او را به خشم نیاورد؛

 

1. در اشتباهات پافشاری نکند و بازگشت به حق پس از آن برای او دشوار نباشد؛

۵٫ طمع را از دل ریشه‌کن کرده باشد؛

 

۶٫ دقت‌نظر کافی داشته باشد و با تحقیق اندک، رضایت ندهد؛

 

۷- در شبهات از همه با احتیاط‌تر عمل کند؛

 

۸-در یافتن دلیل، اصرار او از همه بیشتر باشد و در کشف امور از همه شکیبا‌تر باشد؛
۹- پس از آشکار شدن حقیقت، در فصل خصومت از همه برنده‌تر باشد؛

 

۱۰- با ستایش فراوان فریب نخورد و چرب‌زبانی او را منحرف نسازد.

 

ج. امنیت خارجی: یکی دیگر از مهم‌ترین وظایف دولت اسلامی، تضمین امنیت خارجی، یعنی استقلال و تمامیت ارضی و حفظ منافع کشور اسلامی در سرتاسر جهان است. برای این منظور، کشور باید از ارتشی قدرتمند و برخوردار از عده و تجهیزات کافی، بهره‌مند باشد. قرآن کریم می‌فرماید:

 

وَأَعِدُوا لَهُم مَااستَطَعتُم مَن قُوَّهٍ وَمِن رِّبَاطِ الخَیلِ تُرهِبُونَبِهِ عَدُوَّاللَّهِ وَعَدَوَّکم وَءَاخَرِینَ مِن دُونِهِم لاَ تَعلَمُونَهُمُ اللَّهُ یعلَمُهُم (انفال:۶۰)؛ و هرچه در توان دارید، از نیرو و اسب‌های آماده بسیج کنید، تا با این [تدارکات]، دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] دیگر را جز ایشان ـ که شما نمی‌شناسیدشان و خدا آنان را می‌شناسدـ بترسانید.

 

آیه شریفه، بر اصل اساسی بازدارندگی در مقابل دشمنان آشکار و پنهان تأکید دارد و در این رابطه هیچ مرز و حدی قایل نشده است. ده‌ها آیه مربوط به جهاد در قرآن، به نوعی ‌تایید کننده لزوم ایجاد ارتشی قوی و قدرتمند هستند.

 

امام علی در نامه ۵۳ نهج البلاغه الزامات یک ارتش اسلامی را موارد ذیل می‌داند:
ـ فرمانده سپاه باید خیرخواهی‌اش برای خدا، پیامبر و رهبر جامعه اسلامی، از همه بیشتر باشد (اصل وفاداری)؛

 

ـ دامن او پاک‌تر و شکیبایی او از همه برتر باشد (اصل سلامت نفس و پایداری)؛

 

ـ دیر به خشم آید و عذرپذیر‌تر باشد (سعه‌صدر برای فرماندهی)؛

 

ـ بر ناتوان رحم آورد و با قدرتمندان با قدرت برخورد کند؛

 

ـ درشتی او را به تجاوز نکشاند؛

 

ـ نظامیان از خانواده های ریشه‌دار و دارای شخصیت حساب‌شده، پارسا، دارای سوابق نیکو و درخشان، دلاور، بخشنده و بلندنظر باشند.

 

ارتشی با این ویژگی‌ها، در کنار برخورداری از تجهیزات و تسلیحات کافی، پناهگاه استوار ملت، زینت حکومت، شکوه دین و یکی از عوامل اصلی تحقق امنیت کشور است

 

۲٫ آموزش و پرورش همگانی و توسعه فرهنگی

 

همان گونه که در مباحث گذشته بیان شد، یکی از اهداف اساسی حکومت اسلامی، تضمین حرکت رو به کمال جامعه است و از مهم‌ترین لوازم این امر، آموزش و تربیت است که در دو سطح عمومی (از طریق رسانه ها) و برگزاری دوره های تحصیلی برای مردم مطرح می‌باشد. پیامبر گرامیˆ، هنگام اعزام معاذ بن جبل به یمن، به او فرمان می‌دهند:

 

ای معاذ، کتاب خدا را به مردم آن سامان بیاموز و آن ها را با اخلاق شایسته و نیکو تربیت کن…، کوچک و بزرگ مسائل اسلام را آشکار کن، مردم را متذکر آخرت کن و برای نشر تعالیم اسلام، معلمینی را به هر سو بفرست.

 

پس پیامبرˆ از یک‌سو، بر تکلیف دولت اسلامی بر آموزش همگانی احکام و مقررات اسلام تأکید می‌فرمایند و از سوی دیگر، حاکم اسلامی را مکلف می‌کند، نظامی آموزشی تهیه و تنظیم کند که مردم در اقصا نقاط کشور تحت تعلیم قرار گیرند. درامر آموزش، سه کار مهم باید در دستور کار نظام اسلامی قرار گیرد:

 

الف. طراحی راهبرد‌ها، خط مشی‌ها و ساختارهای آموزشی ارزش‌مدار و هدفمند برای تربیت انسان‌های دانشمند و مهذب: زیرا عالمان مهذب هستند که علم را در جهت کمال جامعه به کار می‌بندند.

 

جامعه سعادتمند

 

عالم مهذب

 

ساختار آموزشی ارزشی و هدفمند

 

راهبردها و خط مشی‌های مبتنی بر ارزش‌های اسلامی

 

ب. اولویت دادن به امر آموزش و تربیت: در یک نظام اسلامی تربیت و آموزش اولویت تام دارند و از حقوق ملت بر حاکمان به شمار می‌آیند. امام علی می‌فرمایند:

 

ای مردم،… حق شما بر من آن است که از خیرخواهی شما دریغ نورزم، بیت‌المال را میان شما عادلانه تقسیم کنم، شما را آموزش دهم تا بی‌سواد نباشید و شما را تربیت کنم تا راه و رسم زندگی را بدانید.

 

مرحله ۹: وظایف پرسنل را هم جهت کنید:پرسنل می خواهند بدانند که در موفقیت سازمان نقش مؤثری دارند. یکی از مهمترین ابعاد در فرایند اجرای استراتژی آن است که پرسنل احساس کنند وظایفشان در راستای اهداف استراتژیک سازمان قرار دارد.

 

مرحله ۱۰: به عملکرد خوب پرسنل پاداش دهید:در مدیریت می‌گویند: آنچه ارزیابی شود، به انجام می‌رسد. در این مرحله گام را فراتر می نهیم: آنچه ارزیابی می شود و به خاطر آن پاداشی اعطا می شود، سریعتر انجام می‌گیرد.

 

پس از آن‌که مدیران ارشد، استراتژی را برای پرسنل شرح داده و وظایف آن ها را در راستای استراتژی را مشخص کردند، مشوق هایی در نظر می گیرند تا عملکرد پرسنل را همواره در جهت استراتژی نگاه دارند (فرهادی ،۱۳۸۸ :۲۳-۲۵).

 

اجرای یک استراتژی به دلایل مختلف دشوار است اما مشکل اصلی در راه موفقیت آن است که رهبران نمی دانند اجرای استراتژی چیست یا چگونه باید با آن برخورد کنند. بقا و تداوم سازمان ها و همچنین توسعه آن ها نیازمند درک به هنگام فرصت های محیطی و تغییرات در قواعد بازی است . سازمان هایی که توان درک قواعد جدید بازی را دارند، شانس بیشتری برای بهره مندی از فرصت ها می‌یابند . تکنولوژی های جدید، نگرش های نو و روش های نوین، همه می‌توانند قواعد موجود را دگرگون ساخته و شرایطی کاملا نوین برای بازی بیافرینند . در این شرایط سازمان هایی موفق می‌شوند که بتوانند به موقع در استراتژی های خود چرخش ایجاد نمایند(دنیسون^[۹] ۲۰۰۰ ،به نقل از میرسپاسی۱۳۸۹: ۵۷) . برای استراتژی تعاریف متعددی ارائه شده است که هر یک ابعادی از مفاهیم استراتژی را مورد توجه قرار داده است . بروس هندرسون ^[۱۰]استراتژی را ” ایجاد یک مزیت منحصر به فرد برای تمایز سازمان از رقبا تعریف می‌کند و اساس کار را مدیریت این تمایز می‌داند “برنامه ریزی استراتژیک یک رویکرد سیستماتیک برای تعریف اهداف بلند مدت کسب و کار و شناسایی راه های رسیدن ‌به این اهداف می‌باشد . وقتی یک سازمان اهداف بلند مدت خود را بنا می نهد، یک برنامه ریزی استراتژیک کارا، سازمان را قادر به ایجاد یک طرح کسب و کار سالانه .( می کند که شامل اهداف ضروری سالانه، منابع و اقدامات مورد نیاز برای حرکت به سمت آینده می‌باشد .فرایند مدیریت استراتژیک، هنر و علم تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیمات وظیفه ای چندگانه است که سازمان را قادر می‌سازد به .( اهداف بلند مدت خود دست یابد . فرایند مدیریت استراتژیک دربرگیرنده سه مرحله می شود: تدوین، اجرا و ارزیابی استراتژی ها) برای تدوین استراتژی مکاتب و شیوه های گوناگونی وجود دارند ولی اکثر شرکت ها در اجرای استراتژی ها با مشکل مواجه هستند .محققین برخی دلایل ناکامی شرکت ها در اجرای استراتژی را به چهار نوع محدودیت یا مانع نسبت داده‌اند:

 

۱- مانع مربوط به عدم انتقال استراتژی : اگر کارکنان یک سازمان که بزرگترین عامل ارزش آفرینی آن هستند استراتژی سازمان را به درستی درک نکنند، نمی توان انتظار داشت استراتژیها تحقق یابد.

 

۲- مانع مربوط به عدم همسویی کارکنان با استراتژی : اگر اجرای استراتژی تنها برای مدیران دستاورد و منفعت به دنبال داشته باشد، نمی توان انتظار داشت کارکنان آن را اجرا نمایند.

 

۳- مانع مربوط به عدم تعهد مدیریت ارشد: اجرای استراتژی بدون حمایت همه جانبه و صرف وقت و انرژی از سوی مدیران ارشد سازمان ممکن نخواهد شد.

 

۴- مانع مربوط به عدم تخصیص منابع لازم : اغلب سازمان ها فرآیندهای جداگانه ای برای برنامه ریزی استراتژیک و بودجه بندی دارند. نمی توان انتظار داشت که استراتژ یهای سازمان بدون تخصیص منابع لازم در عمل پیاده شوند (عبدالهی ،۱۳۸۸ : ۴۹).

 

۲-۷- مدل های جامع مدیریت و اجرای استراتژی

 

در مدل های جامع مدیریت استراتژیک ، مراحل کلی مدیریت استراتژیک ،از شروع تدوین استراتژی تا پایان اجرا و کنترل نشان داده شده اند . این مدل ها تفاوت اصولی زیادی با یکدیگر ندارند ولی در نحوه نمایش فرایند مدیریت استراتژیک از الگوهای مختلفی استفاده کرده‌اند .در ادامه به مدل های اشاره شده توسط (دیوید و رابینسون ^[۱۱]) اشاره می شود.بنا بر مدل دیوید به شکل ذیل در همه سازمان ها گذر از مرحله تدوین استراتژی و قرار گرفتن در مرحله اجرای آن مستلزم یک تغییر در مسئولیت ها است.یعنی مسئولیت از عهده استرا تژیست ها برداشته و به مدیران بخش ها و واحدهای وظیفه ای محول می شود.مدیریت در اجرای استراتژی با چنین مسائلی روبرو است:

 

• • تعیین اهداف سالیانه

 

• • تدوین سیاست ها

 

• • تخصیص منابع

 

• • تغییر ساختار کنونی سازمان

 

• • تجدید ساختار ومهندسی مجدد

 

• • تجدید نظر در پاداش و برنامه های انگیزشی

 

• • کاهش دادن مقاومت ها در برابر تغییر

 

• • وفق دادن مدیران با استراتژی

 

• • تقویت فرهنگی که پشتیبان استراتژی ها باشد

 

• • تطبیق فرایندهای تولید و عملیات

 

• تشکیل یک واحد منابع انسانی اثر بخش و در صورت لزوم کاهش دادن نیروی انسانی (قلبچ لی ،۱۳۸۸ : ۵۴).

محاسبه و ارزیابی عملکرد

 

تدوین ارزیابی و انتخاب استراتژی ها

 

تعیین اهداف سالیانه وسیاست ها

 

تخصیص

 

منابع

 

تعیین ‌هدف‌های‌ بلند مدت

 

برسی عوامل داخلی

 

تعیین مأموریت‌

 

اجرای استراتژی

 

ارزیابی استرات‍‍ژی

 

تدوین استراتژی

 

بررسی عوامل خارجی

 

الگوی جامع مدیریت استرات‍ژیک(دیوید ،۱۳۸۴)

 

سه عامل سازمانی که وسایل بلند مدت نهادینه شدن استراتژی شرکت را در بر می گیرند عبارتند از:

 

1. 1. ساختار سازمان

 

1. 1. رهبری مدیران عالی اجرایی و مدیران کلیدی

 

1. تناسب استراتژی با فرهنگ شرکت(سعادت ،۱۳۸۶ : ۹۰)

اصول ، مفاهیم و ابزارهای تدوین استراتژی در شرکت های کوچک ، بزرگ ، انتفاعی و غیر انتفاعی تفاوت چندانی ندارند ولی با توجه به نوع واندازه سازمان ها، اجرای استراتژی بسیار متفاوت ‌و مستلزم انجام عملیات های مختلفی است .علی‌رغم اینکه اجرای استراتژی در شرکت های مختلف می‌تواند متفاوت باشد،اما با توجه به دو مدل جامع ارائه شده از دیوید و پیرس ورابینسون ، می توان چهار مرحله مهم را در فرایند اجرای استراتژی شناسایی کرد که در شکل ذیل نشان داده شده است:

 

تعیین اهداف سالیانه و سیاست ها

 

تخصیص منابع

 

نهائی کردن استراتژیک

 

کنترل و ارزیابی

 

۲-۸- سایر مدل های اجرای استراتژی

 

• اجرای استراتژی از دیدگاه مدل اثر متقابل استراتژی انتخابی و بخش اجرا

موفقیت استراتژی در گرو درست اندیشیدن و درست به اجرا درآوردن می‌باشد . چه بسیار اندیشه و برنامه ریزی های خوبی که صور ت می‌گیرد ولیکن در فرایند اجرا به درستی عمل نمی شود . وقتی استراتژی های مناسبی را انتخاب نمودیم باید به درستی نیز اجرا نماییم . بر اساس شرایط حاکم بر استراتژی و اجرا چهار وضعیت قابل تصور است:

 

 

به اعتقاد فرانکل^[۲۰] (۲۰۰۶) فقدان معنویت در زندگی یک خلاء وجودی ایجاد می­ کند که باعث به وجود آمدن روان­رنجوری جامعه­زاد و مثلث روان­رنجورانه گسترده ­ای می­ شود که عبارت است از؛ افسردگی، اعتیاد و تجاوز. خداوند در قرآن کریم نیز میفرماید: الَذِینَ آمَننواْ وَلَمْ یَلْبِسُواْ إِیمَانَهُم بِظنلْمٍ أنوْلَئِکَ لَهُمُ الأَمْنن وَهُم مُهْتَدُونَ (انعام/۸۲). در این آیه، امنیت، آرامش، بهداشت روانی و هدایت را از آثار ایمان برمی­شمارد، آری هنگامی که ترس شدید بر جان انسان پنجه می­افکند و خود را تنها احساس می­ کند، تنها عاملی که می ­تواند با این احساس مقابله کند ایمان به خدا است (پورمودت و عارفی، ۱۳۹۲). به نظر می­رسد تعلقات دینی و مذهبی، انسان را به سوی نظام ارزشی یکپارچه و منسجم سوق می­دهد و با ایجاد قدرتی معنوی تحمل سختی­ها را آسان نموده و حمایت اجتماعی و روحانی را نصیب افراد می­سازد (غریبی و قلی زاده، ۱۳۸۵؛ به نقل از پورمودت و عارفی، ۱۳۹۲). کسانی که باورهای مذهبی قوی­تری دارند کمتر به اختلالاتی نظیر افسردگی، استرس و اضطراب مبتلا می­گردند. و بنا به تحقیقات کورشر^[۲۱] (۲۰۱۲) کمتر رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می­ دهند (علوی و همکاران،۱۳۷۸)، ‌به این نتیجه رسیدند که افراد مسجدی (دیندار درونی) کمتر از غیر مسجدی­ها دست به رفتارهای پرخاشگرانه می­زنند و به اعتقاد مک کوی^[۲۲] ( ۲۰۰۵ ) کسانی که از دین و مذهب جدا می­شوند دچار یک خلاء روحی و عاطفی می‌گردند که برای پر نمودن این خلاء راه­های گوناگونی را تجربه می­نمایند. در این میان رفتارهای مختلفی در انسان وجود دارند که می ­توانند در ارتباط و تاثیرپذیر از قدرت معنوی و دینداری افراد باشند و همان گونه که در بالا اشاره شد پرخاشگری هم جزئی از این رفتارهاست (پورمودت و عارفی، ۱۳۹۲).

 

فردی که بتواند با الگوی صحیح ، ارتباط سالمی با دیگران برقرارکند و درکنار این ارتباط خصوصیات فردی و اجتماعی مثبت خود را (حسن خلق ، همدردی ، همراهی و….) به مرحله بروز برساند و به دیگران نشان دهد ، یقینا مورد توجه افراد واقع خواهد شد و دردید اکثریت آن ها دارای مقبولبت و محبوبیت خواهد بود .

 

۱-۴- تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش

 

۱-۴-۱- تعریف نظری

 

هر فردی باید دارای ویژگیهایی باشد تا بتواند این ارتباط سالم و خصوصیات اجتماعی لازم را به ظهور برساند. این ویژگی‌ها و استعدادهای خاص را ، روانشناسان « هوش اجتماعی » نامیده اند (حکم آبادی،۱۳۸۹).

 

از دید سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روان در درون مفهوم کلی بهداشت جای ‌می‌گیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش­های اجتماعی، روانی و جسمی. از نظر این کارشناسان، سلامت فکر و روان عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب (احمدوند، ۱۳۸۲).

 

دین مشتمل بر یک سلسله اصول و معتقدات است که هر کس باید خودش مستقیماً تحقیق کند و واقعاً تشنه­ی یاد گرفتن و تحقیق در آن ها باشد و مسلماًً اگر کسی خدا را پویا باشد خداوند تعالی او را دستگیری و هدایت خواهد کرد ( مطهری، ۱۳۸۶).

 

۱-۴-۲- تعریف عملیاتی:

 

باورهای مذهبی:

 

تعریف عملیاتی باورهای مذهبی عبارت است از نمره ای که شرکت کنندگان از ‌پاسخ‌گویی‌ به پرسشنامه نگرش سنج مذهبی براهنی کسب نموده اند.

 

هوش اجتماعی:

 

تعریف عملیاتی هوش اجتماعی عبارت است از نمره ای که شرکت کنندگان از ‌پاسخ‌گویی‌ به پرسشنامه هوش اجتماعی ترومسو کسب نموده اند.

 

سلامت روان:

 

تعریف عملیاتی سلامت روان عبارت است از نمره ای که شرکت کنندگان از ‌پاسخ‌گویی‌ به پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ کسب نموده اند.

 

۱-۵- متغیرهای پژوهش :

 

متغیر وابسته یا ملاک سلامت روان است .

 

متغییر مستقل یا پیش بین باورهای مذهبی و هوش اجتماعی است.

 

۱-۶- اهداف پژوهش

 

هدف کلی

 

پیش‌بینی سلامت روان بر اساس باورهای مذهبی و هوش اجتماعی در دانشجویان

 

اهداف جزیی

 

۱٫پیش‌بینی سلامت روان بر اساس باورهای مذهبی در دانشجویان

 

۲٫پیش‌بینی سلامت روان بر اساس هوش اجتماعی در دانشجویان

 

۳٫پیش‌بینی سلامت روان بر اساس پردازش اطلاعات اجتماعی در دانشجویان

 

۴٫پیش‌بینی سلامت روان بر اساس آگاهی اجتماعی در دانشجویان

 

۵٫پیش‌بینی سلامت روان بر اساس مهارت های اجتماعی در دانشجویان

 

۱-۷- فرضیات پژوهش

 

فرضیه اصلی

 

به نظر می‌رسد رابطه ای بین سلامت روان با باورهای مذهبی و هوش اجتماعی در دانشجویان وجود دارد.

 

فرضیه های فرعی

 

به نظر می‌رسد رابطه ای بین باورهای مذهبی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.

 

به نظر می‌رسد رابطه ای بین هوش اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.

به نظر می‌رسد ارتباطی بین پردازش اطلاعات اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.

 

به نظر می‌رسد ارتباطی بین آگاهی اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.

 

به نظر می‌رسد ارتباطی بین مهارت های اجتماعی و سلامت روان دانشجویان وجود دارد.

 

فصل دوم

 

ادبیات ‌و پیشینه پژوهش

 

۲-۱- مقدمه

 

سوالاتی که در جامعه در خصوص سلامت روان مطرح می شود عمدتاًً به مناسبات دین و روان و هوش برمی گردد بسیاری از روان شناسان به طور سلبی یا ایجابی ‌به این سوالات پاسخ می‌دهند وعده ای روانشناسی را مقوله علوم تجربی و آزمایشی می دانند که از فلسفه جدا شده و مسیری را که علوم تجربی طی ‌کرده‌است می پیماید و برای آزمون فرضیه هایش از روش های آزمایشگاهی استفاده می‌کند.

 

این فصل از دو بخش تشکیل شده است. در بخش اول ادبیات و مستندات ‌در مورد متغیرهای تحقیق آورده شده، و در بخش دوم به تحقیقات انجام شده در خارج و داخل کشور پرداخته ‌شده است.

 

• 1. ادبیات پژوهش

 

واژه­ مذهب

 

مذهب در لغت به معنای کیش، طریقت و مسئولیتی است که معطوف به امر مقدس در دو بعد دین­آشنایی و دین­باوری می­ شود. نگرش دینی، نگرش به امور ماورایی است که به موجب آن مشکلات روحی حل گشته و احراز و تقویت آن موجب یگانگی، ثبات، استمرار و پایداری فرد در جامعه می­ شود (آرون، ۱۹۸۹؛ به نقل از ضیایی، ۱۳۹۲).

 

مجموعه دین از دو بخش تشکیل شده است:

 

۱٫آموزه ها و گزاره های اعتقادی (هست ها /اصول)

 

۲٫دستورهای عملی ، اخلاقی وارزشی که بر پایه آموزه های اعتقادی استوار شده اند.(بایدها/ فروع)

 

تعادل زیستی – روانی- معنوی زمانی است که فرد به صورتی جسمی، روانی و معنوی خود را با مجموعه‌ای از شرایط خوب یا بد تطابق داده است. انسجام مجدد تاب‌آورانه به شناسایی و تقویت حالات تاب‌‌آوری منجر می‌گردد. انسجام مجدد ناکارآمد وقتی رخ می‌دهد که فرد به موارد رفتار تخریبی یا سایر ابزارها برای از عهده فوریت‌های زندگی برآمدن پناه می‌برد. برخی از این نظام‌های انطباقی در حوزه روانشناسی تحولی به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته است که تحول روابط دلبستگی، تحول اخلاقی، نظام‌های خود تنظیم‌گری برای میزان کردن و تنظیم هیجان، برانگیختگی و رفتار نظام انگیزشی و نظام‌های عصبی رفتاری و پردازش اطلاعات مهم‌ترین آن ها هستند. موج دوم نظیریه و پژوهش در زمینه تاب‌‌آوری اغلب زمان نظریه تحولی سیستم‌ها را شامل می‌شود و با مفاهیمی مانند مسیرهای تحولی، و روندهایی که مدل‌های پویا، تعاملی، متقابل، چند علیتی و چندسطحی معمول در نظریه تحولی سیستم‌های معمول، سروکار دارد(رایت و مستن، ۲۰۰۶، به نقل از کریمی، ۱۳۸۹).

 

تعادل زیستی- روانی- اجتماعی به طور معمول از سوی عوامل درونی و بیرونی، فشارزارها، شرایط ناگوار، فرض‌ها و سایر اشکال تغییر مورد هجوم قرار می‌گیرد. اثرگذاری این عوامل به حالات تاب‌آوری و انسجام‌های مجدد تاب‌آورانه قبلی بستگی دارد.

 

در واقع تعامل بین فوریتی‌های زندگی و عوامل محافظتی است که تعیین می‌کند از هم گسیختگی رخ خواهد داد یا نه. انسجام مجدد می‌تواند به صورت‌های تاب‌آورانه تلاش برای برگشت به تعادل زیستی- روانی -اجتماعی، انسجام مجدد همراه با خسارت و انسجام مجدد ناکارآمد باشد.

 

بهبودی همراه با خسارت بدین معنی است که افراد به خاطر فشار فوریتی‌های زندگی، انگیزه، امید و کشش خود را از دست می‌دهند ( ریچاردسون و همکاران، ۱۹۹۰) .

 

موج سوم:

 

انسجام مجدد تاب‌آورانه برای رشد به انرژی نیاز دارد و طبق نظریه تاب‌آوری منبع این انرژی یک منبع معنوی و ذاتی است. یکی از عبارات نظریه تاب‌آوری این است که نیرویی در درون هر فرد وجود دارد که او را به سوی خودشکوفایی ، نوع دوستی، فردیت و هماهنگی سوق می‌دهد، این نیرو یک منبع معنوی دارد. پرسشی که به موج سوم بررسی تاب‌آوری منجر گردید عبارت بود از اینکه منبع انرژی یا انگیزشی که به انسجام مجدد تاب‌آورانه منجر می‌شد چیست و کجاست؟

 

موج سوم نظریه و پژوهش در حوزه های تاب‌آوری بر مداخله برای پرورش و تقویت تاب‌آوری تأکید می‌کند. با وجود این شناخت بهتر فرایندهای واسطه‌ای و تعدیل کننده از مراحل و شرایط لازم کارهای مداخله‌ای است (رینولدمرامر، ۲۰۰۳) .

 

۲-۱۹-مدل ها و الگوهای تاب‌آوری

 

طبق نظر هالت^[۸۳](۲۰۰۹) در طول دهه های گذشته بر اثر مطالعات زیادی که در زمینه تاب‌آوری انجام شد مدل‌های مختلفی ارائه شده است که عبارتند از:مدل شکست ناپذیر(مقاوم)^[۸۴]– مدل چالشی^[۸۵]– مدل حفاظتی و مدل جبرانی

 

دو مدل اول بر نحوه واکنش یا پاسخ فرد نسبت به عوامل خطرساز متمرکز است و دو مدل بعدی چگونگی رابطه بین عوامل خطرساز و عوامل حمایتی را بررسی می‌کند.

 

الف) مدل شکست ناپذیر(مقاوم): این مدل جوانان را در دو دسته آسیب‌پذیر وآسیب‌ناپذیر قرار‌می‌دهند در این مدل هر دو گروه با عوامل خطرساز مواجه می‌شوند اما پاسخ‌های متفاوتی را نشان می‌دهند.

 

فرد آسیب‌‌پذیر و آسیب‌ناپذیر تحت تأثیر موانع قرار می‌گیرند اما فرد آسیب‌پذیر برای کنارآمدن با فشار روانی اضافه شده، بر شرایط ناتوان است. این مدل فرض می‌کند سطحی از آمادگی ذاتی در هر دو دسته وجود دارد ( کوئن و ورک^[۸۶]،۱۹۸۸).

 

ب) مدل چالشی: این مدل عوامل خطرساز را در یک پیوستار در نظر می‌گیرد و یک دیدگاه منحنی شکل به تاب‌آوری می‌دهد ‌به این معنی که در معرض قرار گرفتن کوتاه‌مدت در برابر عوامل خطرساز منجربه پیامدهای منفی کوتاه‌مدت می‌شود. برای مثال اگر یک نوجوان گاهی اوقات به طور تصادفی با یک گروه زورگیر از همسالانش مواجه شود این شرایط می‌‌تواند به او در به وجود آوردن یک راهبرد مناسب کمک کند و این نوجوان با اینکه اعتماد به نفس پایین و ترس را تجربه می‌کند ، می‌تواند با این شرایط مقابله کند بر اساس این مدل اگر این نوجوان هر روز اذیت شدن را تجربه کند ممکن است راهبردهایی را برای مقابله با خشونت پیدا کند از جمله در جریان گذاشتن مسئولین مدرسه، والدین، هم مسیرشدن با دوستان دیگر، عوض کردن مسیر خود و … پس طبق این مدل افراد مهارت‌ها و ابزارهای اجتماعی را رشد می‌دهند تا خطرهای مشخصی را که در آینده با آن ها مواجه خواهند شد را مدیریت کنند ( هالت ۲۰۰۹، به نقل از سلامت شریف، ۱۳۹۱).

 

پ)مدل جبرانی: این مدل تأثیر عوامل خطرساز را می‌پذیرد اما می‌گوید عوامل حفاظتی می‌تواند پیامدهای منفی را کمتر کنند. ‌به این معنی که عوامل حفاظتی این توانایی را دارند که عوامل خطرساز را خنثی یا با آن ها مقابله کنند (زیمرمن و لبینگن هیمر، ^[۸۷]۲۰۰۲،به نقل از سلامت شریف، ۱۳۹۱).

 

البته عوامل خطرساز در این مدل از زندگی فرد خارج نمی‌شود چرا که عوامل حفاظتی که وجود دارد فقط پیامدها را تغییر می‌دهد به عبارت دیگر اگر در برابر عوامل خطرساز سطوح بالایی از حمایت وجود داشته باشد در مقابله با عوامل خطرساز پیامدهای مثبت به وجود می‌آید و اگر میزان خطر زیاد باشد و عوامل حمایتی کم باشد در این صورت پیامدهای منفی به وجود می‌آید.

 

جانسون و ویچلت^[۸۸] (۲۰۰۴) در این مدل، تاب‌آوری را تعدیل کننده پیامدهای منفی از طریق حضور عوامل حفاظتی می‌دانند. این مدل حداقل ۲ محدودیت دارد. یکی اینکه توانایی لازم را که بتواند عوامل خطرساز را خنثی کند توضیح نمی‌‌‌دهد، دوم آنکه چگونگی تعادل عوامل حفاظتی و خطرساز را بیان نمی‌‌کند به طوری که در فرایند انزوا هستند و فقط پیامد تغییر می‌کند (سلامت شریف، ۱۳۹۱).

 

ت) مدل حفاظتی: این مدل توانایی را دارد تا یک فرد را از پیامد منفی حفظ کند و در بیشتر موقعیت‌ها هم می‌تواند عوامل خطرساز را حذف کند ( زیمرمن و آرانکامار،^[۸۹]۱۹۹۴، به نقل از سلامت شریف، ۱۳۹۱).

 

یک عامل حفاظتی با عامل خطرساز قبل از بروز پیامد مقابله می‌کند و در واقع عوامل حفاظتی می‌توانند با عوامل خطر تعادل کنند تا افراد را از پیامدهای منفی دورکنند ( کوئن و ورک ^[۹۰]، ۱۹۸۸) .

 

این مدل به دو دلیل پذیرفته شده است یکی اینکه در این مدل ارتباط بین عوامل خطرساز و حفاظتی آسانتر تشخیص داده می‌شود و این امکان فراهم است که نحوه ارتباط پیامدها با ویژگی‌های ذاتی بهتر تعیین می‌شود.

 

و همچنین می‌تواند مشخص کند که در چه مرحله‌ای عوامل از شکل حفاظتی به خطرساز تغییر می‌یابد و دوم اینکه برای ایجاد برنامه های رشدی و تدابیر عمومی مفید است، اگر بین یک عامل حفاظتی مشخص و کاهش دادن خطر، ارتباطی به دست آید سپس می‌توان تدابیری را در نظر گرفت تا به افراد کمک کنند به سوی عوامل حفاظتی حرکت کنند.

 

فارلی (۲۰۰۷) معتقد است جهت رشد تاب‌آوری همراه شدن معنویت و اخلاقیات از طریق پیوند زدن مردم به امید، ایمان و علاقمند کردن به دیگران، می‌توان تاب‌آوری را پرورش داد ( نوروزیان، ۱۳۹۱).

 

۲-۲۰-انواع تاب‌آوری

 

بنابه نظرهارت و همکاران^[۹۱] (۲۰۰۷، به نقل از نوروزیان، ۱۳۹۱) توصیف تاب‌آوری سه روند را شامل می‌شود.

 

تاب‌آوری عمومی، تاب‌آوری حقیقی، تاب‌آوری تلقیحی .

 

الف‌‌) تاب‌آوری عمومی

 

۲ -۳ -۲ -۲ -۲ : حق اشتغال و بررسی آن در قوانین عادی

 

قانونگـذار در مـاده ۱۱۱۷ ،تعریفـی از مصالـح خانوادگـی ارائـه نـداده اسـت؛ اما به نظر می‌رسد جایـی کـه شـغل زن مانـع انجـام تکالیـف او در مـورد حضانـت و نگهـداری کـودکان شـود، یـا زن را از معاضـدت در امـور روزمـره بـازدارد و موجـب سسـتی بنیـان خانـواده شـود، بایـد شـغل زن را مخالـف مصالـح خانـواده قلمـداد کـرد؛ بنابرایـن، صـرف شـریف بـودن یـک شـغل، دلیـل منافـی مصالـح خانوادگـی نبـودن آن شـغل نیسـت؛ بلکـه دادگاه بایـد در هـر مـورد رسـیدگی کند( میر خلیلی و همکاران ، ۱۳۹۳ ، ۹۶ ) مــاده ۱۱۱۷ قانــون مدنــی- کــه مبنــای فقهــی آن قاعــده الضــرر اســت- همنــوا بــا مــاده ۱۱۰۵ قانـون مدنـی، موجـب شـده اسـت کـه حقوقدانـان، اشـتغال زوجـه را در قلمـرو ریاسـت مـرد بـر خانـواده مطـرح کننـد و انتخـاب کار و شـغل او را از اختیـارات و توابـع ریاسـت شـوهر برشـمارند( امامی ،۱۳۹۰ ، ۵۱۹ ) حکـم مـاده ۱۱۱۷ قانـون مدنـی، عـام و مطلـق اسـت؛ بنابرایـن، اختیــار شــوهر تنهــا ناظــر بــه مشــاغل زوجــه پــس از ازدواج نمی باشــد؛ بلکــه آن را بــه تمــام شغل هایی که قبل آن داشته اختصاص داده انـد، حتـی گفته انـد: رضایـت ابتدایـی شـغلهایی کـه پیـش از آن نیـز آغـاز گشـته نیـز از اختیـار قانونـی او نمی کاهـد؛ زیـرا منـع زوجـه از اشـتغال، تنهـا حـق مـرد نیسـت کـه بتـوان ادعـا کـرد بـا اعلام رضایـت سـاقط شـده اسـت، بلکـه اختیـاری اسـت کـه در راه مصلحـت خانـواده بـه او داده شـده اسـت و بقـای ایـن اختیـار، در زمـره مسـائل مربـوط بـه نظـم عمومـی اسـت و اعمـال آن، در شـمار تکالیـف و مسـئولیت های شـوهر در اداره خانـواده اسـت( کاتوزیان ، ۱۳۸۹ ،۱۷۲ )

 

۲ -۳ -۲ -۲ -۳ : محدودیتهای اشتغال زوجه در قوانین

 

اگـر شـوهر اجـازه اتخـاذ شـغلی را بـه همسـر خـود داد، چنانچـه بـه صـورت شـرط ضمـن العقد باشـد، صحیـح و لازم الاجرا اسـت و در صورتـی ‌می‌تواند از ادامـه اشـتغال همسـر خـود ممانعـت کنـد، کـه اولا ، کار یـا شـغل زن منافـات بـا مصلحـت خانوادگـی یـا حیثیـات هـر یـک از زوجیـن داشـته باشـد. ثانیـا، ایـن امـور را بـا اقامـه دعـوی در دادگاه ثابـت نمایـد. بنابرایـن، ضـرورت تصریح بـه اشـتغال زن و ادامـه آن در زمـان عقـد و اخـذ اذن و موافقـت شـوهر بـرای اشـتغال زن ضـروری اسـت تـا احتمـال سوءاسـتفادههای بعـدی کاهـش یابـد و شـوهر نتوانـد در آینـده بنـا بـه دلیلـی مانــع از اشــتغال همســرش شــود (همان ، ۱۲۹)

 

۲ -۳ -۲ -۲ -۴ : قلمرو ریاست شوهر در خصوص اشتغال زن و ایجاد ممنوعیت از اشتغال در قوانین

 

از آثار و لوازم ریاست مرد بر خانواده این است که وی می‌تواند با اشتغال زوجه مخالفت نماید. ولی مطابق ماده ١١١٧ ق.م. حق مرد در ممانعت از اشتغال همسر مطلق نیست.

 

۲ -۳ -۲ -۲ -۴ -۱ : مطلق نبودن اختیار زوج در منع زوجه از اشتغال طبق قانون مدنی و تحلیل و بررسی آن

 

مطابق قانون زوج حق منع اشتغال همسر را به طور مطلق ندارد. از ماده ١١١٧ ق.م. چنین بر می‌آید که زوج فقط می‌تواند از اشتغال همسر به مشاغل خاص به دلیل تنافی با مصالح خانواده یا حیثیات زوجین جلوگیری نماید. زیرا در ماده ١١١٧ ق.م. آمده: «شوهر می‌تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا ١۵ حیثیات خود یا زن باشد منع کند؛‌بنابرین‏ حق زوج فقط در مخالفت با بعضی حرفه ها و صنایع بوده و مطلق اشتغال نمیباشد. در غیر این صورت باید بیان می شد: اگر اشتغال زوجه با مصالح خانواده یا حیثیات زوجین

 

1. 1. ۱ : حق‌الارتفاق مستلزم وسایل انتفاع از آن حق نیز خواهد بود مثل این که اگر کسی حق شرب از چشمه یا حوض یا آب‌انبار غیر دارد حق عبور تا آن چشمه یا حوض و آب‌انبار هم برای برداشتن آب دارد. ↑

 

1. 1. ۲ : شریکی که در ضمن عقد به اداره کردن اموال مشترک مأذون شده است می‌تواند هر عملی را که لازمه‌ی اداره کردن است انجام دهد و به هیچ وجه مسئول خسارات حاصله از اعمال خود نخواهد بود مگر در صورت تفریط یا تعدی. ↑

 

1. 1. ۳ : وکالت در هر امر، مستلزم وکالت در لوازم و مقدمات آن نیز هست مگر این که تصریح به عدم وکالت باشد ↑

 

1. 1. ۴ : ولی یا قیم می‌تواند در صورتی که مقتضی بداند به محجور اجازه اشتغال به کار یا پیشه‌ای بدهد و در این صورت اجازه نامبرده شامل‌لوازم آن کار یا پیشه هم خواهد بود. ↑

 

1. 1. سوره بقره ، آیه ۲۷۹ : ↑

 

1. 1. سوره نساء ، آیه ۲۴ : ↑

 

1. 1. سوره بقره ، آیه ۹۷ : ↑

 

1. 1. : سوره نساء ، آیه ۳۴ ↑

 

1. 1. : سوره نساء ، آیه ۳۴ ↑

 

1. 1. : سوره طلاق ، آیه ۶ ↑

 

1. 1. : سوره طلاق ، آیه ۱ ↑