مالاریا یکی از مهمترین بیماری های عفونی انگلی می باشد که بسیاری از مبتلایان را به کام مرگ می کشاند. شایعترین عامل مولد مالاریای انسانی، درخارج ازمناطق آفریقا انگل پلاسمودیوم ویواکس است. با وجود اجرای روش های درمانی، استفاده از یک واکسن موثر، در کنار سایر اقدامات کنترلی جهت دستیابی به حذف مالاریا، امری لازم و ضروری است. با این حال، تنوع ژنتیکی در آنتی ژنهای انگل پلاسمودیوم ویواکس چالشی در راه دستیابی به واکسن محسوب می شود. آنتی ژن سطحی غشایی پلاسمودیوم ویواکس (1-PvAMA) به عنوان نامزد مهم واکسن مالاریا مطرح می باشد، پلی مورفیسم در این آنتی ژن می تواند سبب فرار انگل از سیستم ایمنی میزبان شده و در نتیجه اثر بخشی واکسن را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، تعیین میزان پلی مورفیسم ژن  ama-1در سویه های کلینیکی پلاسمودیوم ویواکس ایرانی می تواند در طراحی یک واکسن مالاریایی منطقه ای کارآمد، مورد استفاده قرار گیرد.

در راستای تحقق این مهم، مجموعا 99 نمونه خون آلوده به پلاسمودیوم ویواکس از مرکز بهداشت چابهار واقع در استان سیستان و بلوچستان، طی سال های 1388 تا 1389 جمع آوری گردید. نمونه ها پس از بررسی میکروسکوپی و اطمینان از آلودگی به پلاسمودیوم ویواکس به بخش تحقیقات مالاریا و ناقلین واقع در مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی موسسه پاستور ایران انتقال داده شدند. پس از استخراج DNA نمونه های مذکور با استفاده از روش استاندارد فنل-کلروفرم، ژن Pvama-1 به کمک دو جفت پرایمر اختصاصی طراحی شده، تحت واکنش زنجیره ای PCR قرار گرفت، تکثیر ژن Pvama-1 در هر دو قطعه 940 و 777 جفت بازی با موفقیت انجام گرفت و سپس بر اساس اطلاعات اپیدمیولوژی بیماران، 37 نمونه، جهت توالی یابی انتخاب شدند. توالی های نوکلئوتید و اسید آمینه ی بدست آمده با استفاده از نرم افزار CLUSTALW  با سکانس سویه ی مرجع Sal I (AF063138)  مقایسه گردیدند. در نتیجه ی مقایسه ی 37 نمونه توالی یابی شده با سویه ی مرجع Sal I (AF063138)، 29 فرم آللی شناسایی شد. 34 موقعیت پلی مورفیک در نتیجه ی تغییر و جا به جایی 43 اسید نوکلئیک مشاهده و فرم های آللی شناسایی شده، با سایر توالی هایPvama-1  موجود در بانک ژنتیکی مقایسه گردیدند.

فصل اول

کلیات

• مالاریا

1-1-1  اهمیت بیماری مالاریا:

مالاریا  مهمترین بیماری عفونی انگلی و یکی از معضلات مهم بهداشتی 106 کشور به خصوص کشورهای گرمسیری دنیا می باشد (WHO, 2011). این بیماری یکی از مخاطره آمیزترین بیماری های منتقل شونده از حشرات به انسان و پنجمین علت مرگ و میر ناشی از بیماری های عفونی در سراسر جهان (پس از عفونت های تنفسی، ایدز، بیماری های اسهالی و سل) می باشد. به طور میانگین در هر دقیقه یک کودک جان خود را بر اثر ابتلا به مالاریا از دست می دهد که این میزان مرگ میر 22% از تمام مرگ و میرهای کودکان آفریقایی را شامل می شود. با توجه به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2011، در این سال 216 میلیون نفر به مالاریا مبتلا و 000/655 نفر از آن ها جان خودشان را از دست داده اند. این آمار که نشان دهنده ی کاهش بیش از 25 درصدی میزان مرگ و میر نسبت به سال 2000 در سطح جهان است حاکی از پیشرفت های قابل توجه استراتژی کنترل بیماری مالاریا می باشد و به طور چشمگیری از میزان شیوع بیماری مالاریا در بسیاری از نقاط جهان کاسته است با این حال مسافران مناطق آزاد به مناطق بومی مالاریا به لحاظ غیر ایمن بودن در معرض خطرند (WHO, 2011). اهمیت مبارزه با مالاریا باعث شده تا کاهش پنجاه درصدی موارد بیماری تا سال 2015 به عنوان یکی از اهداف مهم توسعه هزاره توسط سازمان ملل اعلام گردد.

عامل بیماری مالاریا انگل تک یاخته ای به نام پلاسمودیوم است که به خانواده پروتوزا تعلق دارد. پنج گونه از این انگل به نام های پلاسمودیوم ویواکس، فالسیپاروم، اوواله و مالاریه و نولزی در انسان ایجاد بیماری می کنند. انگل بیماری زا توسط پشه های آنوفل ماده به میزبان جدید انسانی انتقال می یابد به طوری که اگر تشخیص و درمان بیماری با تأخیر صورت گیرد ابتلا به این بیماری می تواند کشنده باشد               (Gelb et al., 2007).

بخش قابل توجهی از مناطق بومی مالاریا در کشورهای فقیر و توسعه نیافته آفریقایی قرار دارد. مالاریا در آفریقا دومین علت مرگ و میر ناشی از بیماری های عفونی پس از ایدز است. این بیماری در سال 2010، منجر به مرگ 000/65 نفر در این مناطق شده است. ساکنان این مناطق اغلب از فقر، سوء تغذیه و بیماری­های عفونی رنج می­برند، بنابراین ابتلاء به بیماری مالاریا و عوارض کشنده ناشی از آن، اتلاف هزینه دوچندان در فرایندهای اقتصادی- اجتماعی در این جوامع محسوب می شود. همچنین تغییرات اقلیمی کره ی زمین و گرم شدن بخش های وسیعی از دنیا، مقاومت حشرات ناقل به انواع حشره کش ها، مقاومت انگل پلاسمودیوم نسبت به داروهای موجود و در نهایت پدیده جهانی شدن و مهاجرت افراد بشر به مناطق بومی مالاریا عوامل اصلی چالش در برنامه های کنترل و حذف مالاریا می باشد (Gelb et al., 2007).

 موارد ابتلا به  مالاریا بین سال های 2000 تا 2010 کاهش 17% داشته است. از عمده دلایل این روند رو به کاهش موارد ابتلا می توان به در دسترس بودن پشه بندهای آغشته به حشره کش، دسترسی بهتر و موثر با داروی آرتمیزینین اشاره نمود (WHO, 2011). با این حال در تعدادی از کشورهای جنوب شرق آسیا مقاومت به داروهای ضد مالاریایی درمان ترکیبی آرتمیزینین (ACT) که داروی موثر در درمان مالاریا است و همچنین موارد سخت ناشی از مالاریای ویواکسی گزارش شده است (Baird et al., 2004). به علت مسئله عود بیماری و همچنین تولید گامتوسیت قبل از بروز علائم کلینیکی، حذف گونه پلاسمودیوم ویواکس به راحتی امکان پذیر نبوده و در اختیار داشتن واکسن امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد. به نظر می رسد یکی از مشکلات تهیه واکسن وجود مسئله تنوع ژنتیکی درآنتی ژن های نامزد واکسن است که این موضوع توانایی انگل را در مخفی ماندن از سیستم ایمنی افزایش می دهد. با توجه به این که، میزان و نوع پلی مورفیسم در مناطق مختلف بومی مالاریایی متفاوت می باشد (Hwang et al., 2009)، بنابراین نامزد بودن هر آنتی ژن در هر منطقه می بایست به صورت مجزا بررسی گردد. در جهت نیل به این هدف اولین قدم بررسی پلی مورفیسم آنتی ژن های نامزد واکسن در ایزوله های مناطق آندمیک مالاریا است.