………………………………………………………. 117

1-5- تشریح تحلیل­های آماری و نتایج تحقیق………………………………………………………. 117

2-5- پاسخ به سوالات و فرضیّات پژوهش………………………………………………………. 121

3-5- پیشنهادات کاربردی………………………………………………………. 122

4-5- پیشنهادات برای تحقیقات آتی………………………………………………………. 125

منابع و مآخذ………………………………………………………. 126

پیوستها………………………………………………………. 135

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                          صفحه

جدول 3-1- شاخصها و ابعاد هوش سازمانی………………………………………………………. 73

جدول 4-1- داده­های مربوط به مشخصات سنی نمونه آماری………………………………………………………. 87

جدول 4-2- داده­های مربوط به جنسیت پاسخ دهندگان………………………………………………………. 88

جدول 4-3- آزمون آلفای کرونباخ (قابلیت اعتماد پرسش­نامه) برای پرسشنامه هوش سازمانی………………………………………………………. 88

جدول 4-4- آزمون KMO و بارتلت در مورد شاخص­های پرسشنامه هوش سازمانی………………………………………………………. 89

جدول 4-5- واریانس هر شاخص در پرسشنامه هوش سازمانی………………………………………………………. 90

جدول 4-6- بار عاملی هر شاخص در پرسشنامه هوش سازمانی………………………………………………………. 91

جدول 4-7- آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای پرسشنامه هوش سازمانی شرکت فولاد خوزستان………………………………………………………. 93

جدول 4-8- یافته های برآمده از فرضیه اول در بعد چشم­انداز استراتژیک  ………………………………………………………. 94

جدول 4-9- یافته های برآمده از فرضیه دوم در بعد سرنوشت مشترک  ………………………………………………………. 95

جدول 4-10- یافته های برآمده از فرضیه سوم در بعد میل به تغییر………………………………………………………. 95

جدول 4-11- یافته های برآمده از فرضیه چهارم در بعد روحیه  ………………………………………………………. 96

جدول 4-12- یافته های برآمده از فرضیه پنجم در بعد اتحاد و توافق………………………………………………………. 97 

جدول 4-13- یافته های برآمده از فرضیه ششم در بعد کاربرد دانش  ………………………………………………………. 97

جدول 4-14- یافته های برآمده از فرضیه هفتم در بعد فشار عملکرد  ………………………………………………………. 98

جدول 4-15- یافته های برآمده از فرضیه هشتم در بعد وضعیت کلی هوش سازمانی  ………………………………………………………. 98

جدول 4-16- یافته های حاصل از تحلیل واریانس وضعیت هوش سازمانی در شرکت فولاد خوزستان ………………………………………………………. 99

جدول 4-17- آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای هوش سازمانی در شرکت پتروشیمی آبادان………………………………………………………. 100

جدول 4-18- آزمون تی استیودنت برای کلیه ابعاد هوش سازمانی در شرکت پتروشیمی آبادان………………………………………………………. 101

جدول 4-19- یافته های حاصل از تحلیل واریانس ابعاد پرسشنامه هوش سازمانی شرکت پتروشیمی آبادان………………………………………………………. 102

جدول 4-20- آزمون کولموگروف اسمیرنوف برای هوش سازمانی شرکت مخابرات خوزستان………………………………………………………. 102

جدول 4-21- آزمون تی استیودنت برای کلیه ابعاد هوش سازمانی در شرکت مخابرات خوزستان………………………………………………………. 103

جدول 4-22- یافته­های حاصل از تحلیل واریانس هوش سازمانی در شرکت مخابرات خوزستان………………………………………………………. 104

جدول 4-23- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال کلّی بین هوش سازمانی و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 104

جدول 4-24- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد چشم­انداز استراتژیک و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 105

جدول 4-25- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد سرنوشت مشترک و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 106

جدول 4-26- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد میل به تغییر و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 106

جدول 4-27- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد روحیه و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 107

جدول 4-28- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد اتحاد و توافق و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 107

جدول 4-29- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد کاربرد دانش و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 108

جدول 4-30- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد فشار عملکرد و ریسک سیستماتیک………………………………………………………. 109

جدول 4-31- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال کلّی بین هوش سازمانی و بازده شرکتها………………………………………………………. 110

جدول 4-32- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد چشم انداز استراتژیک و بازده شرکتها………………………………………………………. 111

جدول 4-33- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد سرنوشت مشترک و بازده شرکتها………………………………………………………. 111

جدول 4-34- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد میل به تغییر و بازده شرکتها………………………………………………………. 112

جدول 4-35- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد روحیه و بازده شرکتها………………………………………………………. 112

جدول 4-36- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد اتحاد/توافق و بازده شرکتها………………………………………………………. 113

جدول 4-37- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد کاربرد دانش و بازده شرکتها………………………………………………………. 113

جدول 4-38- تحلیل همبستگی پیرسون و کندال بین بعد فشار عملکرد و بازده شرکتها………………………………………………………. 114

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال و نمودارها

 

عنوان                          صفحه

شکل (2-1): شاخص هوش سازمانی از نظر کارل آلبرشت………………………………………………………. 22

شکل (2-2): سلسله مراتب دانش سازمانی با تاکید بر هوش سازمانی………………………………………………………. 34

شکل (2-3): مفهوم اصلی سرمایه فکری………………………………………………………. 56

شکل (2-4): ارتباط سرمایه فکری با عملکرد مالی………………………………………………………. 59

شکل (2-5): ارتباط بین سرمایه فکری، عملکرد مالی و ارزش بازار شرکت ………………………………………………………. 66

شکل (3-1): فرآیند تحقیق………………………………………………………. 75

شکل (3-2): مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………. 81

نمودار (4-1): نمایش فراوانی سن پاسخ­دهندگان………………………………………………………. 87

نمودار (4-2): نمایش درصد فراوانی مربوط به جنسیت………………………………………………………. 88

 

 

 

 

 

فصل اوّل

                             کلیّات پژوهش

 

 

 

 

1-1- مقدّمه:

با مطالعه مفهوم کاربردی هوش انسانی به عنوان چارچوبی برای فرایند هوش سازمانی، دیدگاهی از فرایند درک می شود که برای پایه ریزی ظرفیت سازمانی پیشرفته برای حل مساله و تصمیم گیری در عرصه رقابت و درک فرصت های بازار مورد استفاده قرار می گیرد. این ظرفیت با گردآوری اطلاعات درباره موضوع کسب وکارمانند: رقابت، مشتریان، بازارها، روندهای اقتصادی و با استفاده فناوری اطلاعات برای بدست آوردن، ذخیره سازی و تحلیل این اطلاعات، توانمندسازی شده است. گرچه این دیدگاه از هوش نیاز به گسترش بیشتری دارد تا شناخت و یادگیری سازمانی را در برگیرد، اما این کار کمک می کند تا نشان داده شود که فرایندهای هوشمند کسب و کار به عنوان یک توانمندساز کلیدی عمل می کند و ظرفیت یادگیری سازمان برای کاربرد در مسائل راهبردی، فرصت های پیش روی را بالا می برد. بنابراین هوش درسازمان می تواند به عنوان یک فرایند برای گردآوری، تحلیل، بکارگیری و پخش اطلاعات و دانش سازمانی از محیط بیرون و درون سازمان به منظور تولید مزیت رقابتی در نظر گرفته شود. از سوی دیگر این شاخص میتواند بر سایر ابعاد سازمان همچون چابکی سازمان، عملکرد مالی و یا کیفیت خدمات آن اثرگذار باشد که این تحقیق نیز در جهت کشف چنین روابط متقابلی انجام خواهد گرفت. این فصل از پژوهش به تعریف و بیان کلیات تحقیق از جمله بیان مساله، فرضیات و قلمرو تحقیق خواهد پرداخت تا بتواند راهنمایی کلی برای انجام فصول دیگر این رساله را فراهم آورد. لازم به ذکر است از آنجا که به عقیده (سعیدی و قزل­سفلو، 1390) مهمترین شاخصهای سنجش عملکرد مالی شرکتها، همان ریسک و بازده هستند، در این تحقیق از این دو شاخص با نام شاخصهای عملکرد مالی نام برده میشود.

1-2- تعریف موضوع (تعریف مساله، هدف از اجراء و کاربرد نتایج تحقیق):  

سازمان­­هایی که دارای محیطی هموار و غیرقابل تغییر هستند ممکن است نیاز چندانی به هوش نداشته باشند، اما سازمان­هایی که با محیطی متلاطم و متنّوع روبرو هستند نیازمند درجه بالایی از هوش هستند. به منظور گسترش هوش سازمانی، هزینه­های توسعه و حفظ آن باید بهبود یابد ولی سوالی که همواره بی­پاسخ مانده است این است که آیا این سرمایه­گذاری، بازگشتی نیز خواهد داشت و میتوان تاثیر آن را در خروجی سازمان مشاهده نمود یا خیر؟ (هاودی و همکاران، 2011)[1]. 

به گفته کارل آلبراخت واضع مفهوم هوش سازمانی، یکی از مهمترین مواردی که در مسیر سازمان‌های امروزی قرار گرفته است و مطمئناً در آینده بحرانی‌تر از همیشه نیز خواهد بود، نیاز به جذب و حفظ افراد هوشمند در سازمان است (جعفری و فقیهی، 1388). حقیقت ساده این است که موفقیت کسب و کارها بستگی به قدرت فکری تعداد نسبتاً معدودی از کارکنان دانشی به شدت توانمند دارد. این گروه، افرادی هستند که می‌توانند طرح‌ریزی، سازماندهی، رهبری، مدیریت، تحلیل، مفهوم‌سازی، راهبردی کردن، تصمیم‌گیری، نوآوری، آموزش، توصیه و توضیح ایده‌ها را انجام دهند  (روهان و همکاران، 2009)[2]. 

باید بدانیم که در هر سازمان، افزون بر منبع عظیم و خلاق انسانی هوشمند، عوامل دیگری نیز در فرآیند عملکرد سازمانها نقشی موثر ایفا می­کنند و این تنها کافی نیست که سازمانها تلاش کنند با استفاده از ابزارهای گوناگون سنجش هوش، افراد باهوش را شناسایی و بکار گیرند زیرا ممکن است کارکنان یک سازمان، باهوش و توانا باشند اما این هوش جمعی و سازمانی آنهاست که باعث انجام فعّالیت­های بزرگ میشود (روهان و همکاران، 2009). هوش سازمانی دارای معانی متفاوتی است که عموما به معنای توانایی فکری یک سازمان به منظور حل مشکلات سازمانی و تاکید سازمان بر تلفیق انسان و توانایی­های فنی در راستای حل مسائل سازمان است و دقیقا شامل مجموعه ای از داده ها، تجربه، دانش و درک مسائل سازمانی خواهد بود (آکگون و همکاران، 2007)[3]. با تحّولات رخ داده در عرصه جهانی، اکنون توجه مدیران و نظریه پردازان مدیریت، بیش از پیش به دارایی­های فکری سازمان­ها معطوف شده است و هوش سازمانی، طراحی هوشمندانه فرآیندها، ابزار، ساختار و غیره با قصد افزایش، نوسازی، اشتراک یا بهبود استفاده از دانش است که در هر کدام از سه عنصر سرمایه فکری یعنی ساختاری، انسانی و اجتماعی نمایان می­شود (روهان و همکاران، 2009). در حقیقت هوش سازمانی به سازمان­ها کمک می­کند تا اطلاعات و مهارت­های مهم را که به عنوان حافظه سازمانی محسوب می­شوند و به طور معمول به صورت سازماندهی نشده وجود دارند، شناسایی، انتخاب، سازماندهی و منتشر نمایند. این امر سازمان را به صورت کارا و موثر برای حل مسائل یادگیری، برنامه ریزی راهبردی و تصمیم­گیری­های پویا قادر می­سازد. هوش سازمانی بر شناسایی دانش و ارائه آن تاکید می­ورزد، به روشی که بتواند به صورت رسمی به اشتراک گذاشته شود و در نتیجه دوباره مورد استفاده قرار گیرد (ملک­زاده، 1389). از همین رو این مطالعه درصدد است تا با بررسی تاثیر هوش سازمانی بر ریسک و بازده شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، شاخصی جدید را در بهبود عملکرد مالی شرکتها معرفی نماید.

برای بقا و ماندگاری در رقابت، شرکت‌ها نیازمند خلق و بازآفرینی بی‌پایان دانش از طریق مدیریت هوش سازمانی خود میباشند. دانش به منبع ایجاد ارزش و مزیت رقابتی پایدار تبدیل شده است. از توانایی های یک شرکت دانش محور در استفاده از منابع انسانی، برای خلق دانش و مدیریت آن نیز به عنوان عامل بحرانی موفقیت و بقا یاد می‌شود و از سوی دیگر شرکتها‌یی که منابع دانشی را توسعه داده و آن را متوازن کرده‌اند منابع محسوس با   ارزش­تری کسب نموده‌اند. مدیریت هوش سازمانی نیز به نحوی فزاینده به عنوان بخشی یکپارچه از کسب و کار بسیاری از سازمان‌ها تبدیل شده است که به کمک آن، سازمان‌ها رقابت‌پذیری خود را به مدیریت اثربخش و خلق دانش وابسته کرده‌اند. صاحبنظران، خلق دانش در کسب و کار را به عنوان مبنا و اساس مزیت رقابتی پایدار مطرح کرده‌اند. که توجه گسترده‌ای را در شرکت‌های فعال در محیط‌های پرتلاطم و فوق رقابتی به خود جلب کرده است اما متأسفانه مطالعات و بررسی های اندکی به صورت نظام‌مند در رابطه با تاثیرات هوش سازمانی بر شاخصهای عملکردی و شاخصهای مالی صورت گرفته است و درک فرایندهای خلق دانش از طریق فرآیند هوش سازمانی، مهمترین دغدغه مدیران امروز است (روهان و همکاران، 2009). برای خلق ارزش و توسعه مزیت رقابتی از طریق  نوآوری‌ها، دانش باید خلق و به شکل راهبردی در سازمان‌ها، مدیریت شود. تمامی این موارد حاوی این پیام است که باید برای توسعه سازمانها، استراتژیهای جدیدی در حوزه منابع انسانی توسعه داده شود. یکی از مواردی که   می­تواند در این حوزه مثمر ثمر واقع گردد یافتن ارتباطات متقابل بین شاخصهای منابع انسانی با تاکید بر هوش سازمانی با شاخصهای مالی از جمله ریسک و بازده میباشد. در صورت اثبات وجود رابطه مثبت بین این متغیّرها، سازمانها میتوانند از طریق بهبود هوش سازمانی خود، به توسعه سودآوری و عملکرد مالی خود خوشبین باشند.

1-3- فرضیات (یا سئوالات پژوهش):

با توجه به ابعاد هفت گانه هوش سازمانی میتوان 8 فرضیه اصلی و نیز 2 سوال برای این تحقیق درنظر گرفت:

– هوش سازمانی بر ریسک شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار چه اثراتی دارد؟

– هوش سازمانی بر بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار چه اثراتی دارد؟

1- هوش سازمانی بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

2- بعد روحیه هوش سازمانی، بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

3- بعد چشم­انداز استراتژیک هوش سازمانی، بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

4- بعد سرنوشت مشترک هوش سازمانی، بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

5- بعد میل به تغییر هوش سازمانی، بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

6- بعد اتّحاد و توافق هوش سازمانی، بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

7- بعد کاربرد دانش هوش سازمانی، بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

8- بعد فشار عملکرد هوش سازمانی، بر ریسک و بازده شرکتهای عضو بورس اوراق بهادار تاثیرگذار است.

 

1-4- قلمرو تحقیق:

1-4-1- قلمرو موضوعی تحقیق:

موضوعات مرتبط با تحقیق حاضر در قلمرو مباحث هوش سازمانی، مدیریت دانش و مدیریت عملکرد مالی قرار می‌گیرد که در این پژوهش تمرکز اصلی بر روی اثرات هوش سازمانی بر عملکرد مالی شرکت­های عضو بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد و هدف آن است که با شناسایی این عوامل، ارتباط آنها با یکدیگر تعیین گردد و راهنمایی جامع در اختیار دست اندرکاران قرار گیرد.

1-4-2- قلمرو مکانی

این تحقیق در بین مدیران و کارکنان شرکت فولاد خوزستان، پتروشیمی آبادان و شرکت مخابرات صورت میگیرد.

1-4-3- قلمرو زمانی

داده‌های مرتبط با این تحقیق نیز در سه ماهه سوم سال 1391 از جامعه آماری پژوهش که مدیران و کارکنان شرکت فولاد خوزستان، پتروشیمی آبادان و شرکت مخابرات می‌باشند، جمع‌آوری گردید. همچنین سطح کنونی ریسک و بازده در 3 شرکت مورد بررسی با استفاده از داده­های نرم‌افزار ره آورد نوین بدست خواهد آمد که داده های مربوط به ریسک سیستماتیک و بازده برای 8 ماه اول سال 1391 مورد استفاده خواهد بود.