بورس بازاری است که در آن پس انداز کنندگان وجوه نقد خود را مستقیما” سرمایه گذاری می کنند . هر چند اوراق بهاداری که در بورس معامله می شوند دارای نقدینگی زیادی هستند اما در امر سرمایه گذاری مسائلی همچون ریسک و بازده اهمیت زیادی دارند. برای سرمایه گذاران به عنوان یکی از اجزای مهم بازارهای مالی این سؤال مطرح است که چه سهمی را به چه قیمتی خریداری کنند تا بازده بیشتری با ریسک کمتر نسیب آنها شود به عبارت ساده سرمایه گذاران بدنبال سهم پر سود و کم ریسک هستند . برای انتخاب سهام با بازده بیشتر و ریسک کمتر سرمایه گذار باید با استفاده از اطلاعات ارائه شده توسط شرکت ها و بکارگیری روش ها و ابزارهای لازم به بررسی و تجزیه و تحلیل هر سهم بپردازد تا سهم و یا مجموعه ای از سهم های مطلوب را انتخاب نماید.(کردستانی و امیربیگی لنگرودی ،1387).

  یکی از راههای سرمایه گذاری خرید دارایی های مالی است . مزیت خرید دارایی های مالی نسبت به خرید دارایی های واقعی از دیدگاه اقتصادی این است که اولا” دارایی واقعی کالای مصرفی است نه وسیله پس انداز و سرمایه گذاری ، دوم اینکه خرید دارایی های واقعی و بلا استفاده نگه داشتن آنها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بلا استفاده نگه داشتن منابع کشور است و ارزش افزوده ای ایجاد نمی کند مگر اینکه از آن استفاده شود . در اقتصاد بازار مالی به مکانیزمی اطلاق می شود که امکان خرید و فروش سهام ، کالا یا هر محصول قابل تبادلی را برای مشارکت کنندگان با هزینه ای پایین فراهم می آورد .

  بازارهای مالی طی چند سده اخیر رشد قابل توجهی داشته و به طور مستمر در حال تکامل و افزایش نقدینگی در جهان است . وظیفه بازار گردآوری خریداران و فروشندگان علاقمند به مشارکت در بازار است ، در واقع تمامی بازارهای مالی در پی گردآوری سرمایه و برقراری ارتباط بین جویندگان سرمایه و دارندگان هستند . بنابراین بورس اوراق بهادار تهران به عنوان یکی از این نهادهای مالی نقش مهمی در اقتصاد ایران ایفا می کند .

1-2 بیان مسأله

گسترش روز افزون فعالیت های تجاری موجب گردیده است که مناسبات مالی ، فرایندها و شیوه های مدیریت مالی علی الخصوص مدیریت مالی سازمانها ، بطور مستمر پیچیده تر شود ، چنین است که تداوم فعالیت های شرکت ها و بنگاه های اقتصادی را باید در داشتن منابع مالی کافی جستجو کرد .بدون دسترسی به منابع مالی و مدیریت صحیح این منابع که با بهره گیری از سازو کارهای مختلف میسر می گردد ،بسیاری از فعالیت ها یا به اجرا در نمی آید و یا اینکه عملیات و فعالیت ها اثر بخش نخواهد بود . و در نتیجه تحقق هدف ها میسر نمی شود. تحولات پیاپی و سریعی که در قلمرو فعالیت شرکت ها و انواع واحدهای اقتصادی رخ داده و در حال وقوع است ، اهمیت مدیریت مالی و به تبع آن آگاهی از روش های علمی در این رشته را بیش از پیش ضروری ساخته است .

   به عوامل فوق الذکر باید نقش اطلاعات اقتصادی در تصمیم گیری مدیریت را اضافه نمود . زیرا اغلب تصمیمات مدیریت تبعات مالی دارد . این امر فراگیری روش های مناسب و روش هاو ابزارهای تهیه و تدارک اطلاعات مالی به شکل سازمان یافته و رسمی که در حقیقت همان آموزش فنون مدیریت مالی و به تعبیر بعضی از صاحبنظران علم مالی و اقتصادی است آنچنان اهمیتی یافته است که بی توجهی به آن سلامت اقتصادی خانواده ، بنگاه و جامعه را به خطر می اندازد .طی دهه اخیر تئوری های اقتصادی به میزان قابل توجهی ،تآکید خود را بر بنگاهها معطوف داشته اند . در نتیجه جهت گیری بررسی های اقتصادی از سطح کلان به خرد صورت گرفته و تعامل فعالیت و راهبرد شرکت ها با سیاست های کلان دولت به هسته اصلی مباحث اقتصادی تبدیل شده است. بدلیل اهمیت و حساسیت موضوع قیمت گذاری سهام تاکنون مدل های زیادی مبتنی بر دیدگاههای مختلف ارائه گردیده که با توجه به شرایط اقتصادی ،سیاسی ،منطقه ای و غیره نتایج و کاربردهای متنوع و متفاوتی داشته است. یکی از روشهای ارزیابی شرکتها نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری کل دارایی ها (M/B)[1] می باشد. این نسبت بیانگر کل ارزش بازار سرمایه (کل سهام  عادی)  شرکت تقسیم بر  ارزش دفتری مجموع دارایی‌های شرکت می باشد. ارزش بازار مجموع سرمایه (سهام عادی )شرکت از حاصلضرب ارزش بازار سهام(در آخرین روزهای سال مالی)در تعداد سهام عادی بدست می اید.( ریموند پی،1384). مورد دیگر نسبت قیمت به سود هر سهم ( P/E )[2] می باشد . این نسبت که از آن به عنوان ضریب سودآوری نیز نام برده می شود ، حاصل تقسیم قیمت سهم به سود آن است و در واقع رابطه بین قیمت سهام و سود آن را نشان می دهد .

  بنابراین با توجه به بیان مسئله پژوهش حاضر، انتخاب ساختار سرمایه[3] بهینه بر ارزش شرکتها تاثیر گذار می باشند و بعنوان یک نکته کلیدی در این پژوهش بحث خواهد شد و بدنبال پاسخ این سوالات هستیم که آیا بین اهرم اقتصادی[4] و معیارهای ارزیابی عملکرد (P/E) و (M/B) در صنایع فعال بورس اوراق بهادار تهران رابطه معناداری وجود دارد؟ درصورت وجود رابطه، شدت همبستگی بین اهرم اقتصادی و معیار های ارزیابی عملکرد نام برده تا چه اندازه می باشد؟ این تحقیق سعی دارد که با تکیه بر محاسبات در هر روش به این سوالات پاسخ دهد. از آنجا که ایران جزء کشورهای در حال توسعه بوده و از شرایط خاص سیاسی برخوردار است بنابراین بررسی و تبیین اهرم اقتصادی برای سنجش ریسک و ارتیاط آن با متغیرهای P/E,M/B  حائز اهمیت است . امروزه تصمیمات بودجه بندی سرمایه ای و تامین مالی، اصلی ترین حوزه های تصمیم گیری مدیران مالی شرکتهای سهامی عام به شمار می روند. با عنایت به اینکه در اهرم عملیاتی [5] درصد تغییرات سود قبل از بهره و مالیات (EBIT)[6] به درصد تغییرات فروش سنجیده می شود و در اهرم مالی[7] ،درصد تغییر سود هر سهم ((EPS [8] به درصد تغییرات سود قبل از بهره و مالیات (EBIT)سنجیده می شود.( جهانخانی و پارسائیان ،1384).

   ولی اهرم اقتصادی نشان دهنده درصد تغییر در سطح فروش به ازای درصد تغییر در نوسان اقتصادی (در این تحقیق هزینه تامین مالی به عنوان نوسان اقتصادی در نظر گرفته شده است ) است . هزینه تامین مالی به عنوان هزینه های ثابت مالی منظور می گردد و  باید در زمان سررسید پرداخت گردد.(تهرانی و رهنما ، 1389،ص171).

    برای بنگاه های اقتصادی یکی از هزینه های ثابت هزینه بهره یا هزینه تامین مالی  است و این خود متاثر از نوسانات اقتصادی است.درجه اهرم اقتصادی (DEL) [9]درصد تغییر منتج شده فروش شرکت به درصد تغییر به دست آمده از نوسان اقتصادی خارجی که شامل هزینه تامین مالی  به عنوان هزینه ثابت مالی است  بر روی فروش شرکت می باشد.(نیکومرام و دیگران ،1385،ص 129). همچنین درجه اهرم اقتصادی می تواند در تبیین ریسک سیستماتیک[10] نیز کمک شایانی کند. به این ترتیب نیز می توان از درجه اهرم اقتصادی به عنوان روشی برای حساب بتا(β ) استفاده کرد.  از طرفی با افزایش هزینه های تامین مالی، بهای تمام شده محصول تولیدی افزایش یافته و نتیجه آن یک کالای غیررقابتی و در نتیجه با کاهش جدی فروش روبرو می گردد. بنابراین آزمون تاثیر تغییرات هزینه  بهره به عنوان یکی از متغیرهای اقتصادی که نشان دهنده تاثیر محیط اقتصادی بر کسب و کار است، ضرورت مییابد. از طرفی در فعالیتهای اقتصادی سرمایه گذار به تناسب ریسکی که متحمل میشود، بازده دریافت میکند. (رهنمای رودپشتی و امیر حسینی ،1389). در تحقیق حاضر، ضمن تبیین مبانی نظری مرتبط با اهرمها از جمله اهرم اقتصادی، نتایج حاصل از آزمونپذیری این روش با روشهای دیگر به منظور سنجش ارتباط بین تغییرات هزینه تامین مالی و فروش از یکطرف و از طرف دیگر سنجش این تغییرات بر P/Eو  M/B ارایه خواهد شد.در اهرم های دیگر یعنی اهرم عملیاتی ، مالی و مرکب فروش به عنوان متغیر مستقل اما در اهرم اقتصادی فروش متغیر وابسته فرض شده است زیرا تغییرات فروش متاثر از تغییرات متغیرهای اقتصادی است . (رهنمای رودپشتی و دیگران ، 1385) . منظور از متغیر اقتصادی در این تحقیق هزینه تامین مالی  است که در صورت های مالی صنایع فعال در بورس موجود است و برای تحقیق حاضر استفاده خواهد شد. 

1-3 ضرورت و اهمیت تحقیق

  سازمان بورس اوراق بهادار در هر کشور یکی از منابع اصلی تامین مالی مورد نیاز شرکت های عضو اعم از شرکت های خصوصی و دولتی است . این سازمان باید با ایجاد محیطی مناسب برای سرمایه گذاری های سالم و ایجاد تعادل در بازده و ریسک سرمایه گذاریها منابع و سرمایه های کوچک مردم را جذب و با تزریق آن به بنگاه های اقتصادی باعث پویایی اقتصاد یک کشور شود . بورس اوراق بهادار تهران تنها بازار اوراق بهادار در ایران می باشد که در سال 1348 تاسیس گردیده است . هدف از تاسیس بورس جهت دادن به پس اندازهای خصوصی ( مردم  ) و تخصیص آن به سرمایه گذاری های بخش صنعتی و تولیدی می باشد . بورس اوراق بهادار تهران پس از یک توقف 10 ساله به واسطه انقلاب و جنگ تحمیلی از 1357 تا 1368 مجددا فعالیت خود را در سال 1368 از سر گرفت و طی سال های گذشته به رونق بخشی به فعالیت خود مشغول می باشد .( مصدق ، 1389).

  تغییرات اساسی که طی چندین سال گذشته در روش های اقتصادی رخ داده است همانند تامین مالی از طریق انتشار اوراق مشارکت در سطح عمومی  و خصوصی سازی برخی سازمان های تحت پوشش غیر قابل انکار است . از سوی دیگر رشد و توسعه بنگاه های اقتصادی در کنار پیچیده تر شدن معاملات تجاری و فرایند تصمیم گیری ، محققین را بر آن داشته است تا مسایل و مشکلات این بازارها را مورد بحث و بررسی قرار داده و راه را برای سرمایه گذاری های با اطمینان بالا در جهت تخصیص دادن بهینه منابع محدود هموار کنند . بخشی از این بررسی ها ، نیازهای اطلاعاتی سرمایه گذاران را فراهم می کند ، این اطلاعات به سرمایه گذاران ، اعتباردهندگان و سایر اشخاص ذینفع در زمینه شناخت نقاط قوت و ضعف های واحد تجاری ، فرصت های سرمایه گذاری ، روند رشد آتی موسسات ، سنجش نقدینگی ، توانایی پرداخت بدهیها و ارزیابی عملکرد موسسات و مدیران آنها یاری می رساند . ( مصدق ، 1389 ).

  در پژوهش حاضر از درجه اهرم اقتصادی و بررسی ارتباط آن با معیارهای P/E و M/B در بازارهای سرمایه استفاده شده و با بررسی میزان تفاوت درجه اهرم اقتصادی شرکت ها، سعی در مشخص ساختن میزان و چگونگی همبستگی این عامل با نسبت های P/E و M/B شرکت های مورد بررسی است . پژوهش جاری می تواند به سرمایه گذاران در شرایطی که درجه اهرم اقتصادی پایین است و این انعکاس ریسک پایین را نشان می دهد در اتخاذ تصمیم بهتر برای سرمایه گذاران کمک نماید .

1-4 سوالات تحقیق

• آیا بین درجه اهرم اقتصادی و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری در صنایع فعال بورس اوراق بهادار تهران رابطه ی معنی دار وجود دارد ؟
• آیا بین درجه اهرم اقتصادی و نسبت قیمت به سود هر سهم در صنایع فعال بورس اوراق بهادار تهران رابطه ی معنی دار وجود دارد؟

• 

1-5 فرضیه های تحقیق

فرضیه های مهم تحقیق حاضر به شرح زیر بیان می گردد:

1 – بین درجه  اهرم اقتصادی و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری ( M/B ) در صنایع فعال بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی دار وجود دارد .

2– بین درجه اهرم اقتصادی و نسبت قیمت به سود هر سهم ( P/E ) در صنایع فعال در بورس اوراق بهادار تهران رابطه معنی دار وجود دارد .

1-6 اهداف تحقیق

  معمولا سرمایه گذاران قبل از اقدام به خرید سهام شرکتی خاص ، سهام موردنظر را ارزشیابی می کنند . برای ارزشیابی شرکت ها روش ها و تکنیک های مختلفی وجود دارد مانند نسبت قیمت به سود ، نسبت قیمت به ارزش دفتری و درجه اهرم اقتصادی . در این پژوهش مهمترین اهداف به شرح زیر بیان می گردد :

• بررسی رابطه بین درجه اهرم اقتصادی و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری ( M/B )در صنایع فعال بورس اوراق بهادار تهران
• بررسی رابطه بین درجه اهرم اقتصادی و نسبت قیمت به سود هر سهم ( P/E) در صنایع فعال بورس اوراق بهادار تهران
• تعیین رابطه بین فروش و هزینه بهره و ارائه ی آن جهت محاسبه درجه اهرم اقتصادی
• ارائه راهبردهای کاربردی برای هدایت تصمیم گیری بازار سرمایه جهت اتخاذ تصمیمات مناسب توسط سرمایه گذاران

1-7 قلمرو تحقیق

قلمرو مکانی تحقیق

شامل تمامی صنایع فعال پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که دارای شرایط زیر باشند :

1– در سال های 84 – 89 سود آور بوده اند .

2– پایان سال مالی آنها آخر اسفند هر سال بوده و در دوره فوق الذکر تغییری در سال مالی نداده باشند.

3– در همه شرکت های مورد بررسی در سال مالی یکبار حداقل سهام آنها معامله شده باشد تا قیمت بازار در دسترس باشد .

4– داده های آنها برای سالهای مورد بررسی در دسترس باشند .

قلمرو زمانی تحقیق

دوره ی زمانی مورد بررسی 1384 الی 1389 می باشد .

قلمرو موضوعی تحقیق

قلمرو موضوعی این تحقیق بررسی ارتباط بین تغییرات درجه اهرم اقتصادی با تغییرات نسبت ارزش بازاری با ارزش دفتری (M/B) و نسبت قیمت به سود هر سهم در شرکت های فعال پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد.

1-8 روش تحقیق

  این تحقیق از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی و از نظر شیوه و روش تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی است . تحقیق توصیفی شامل مجموعه روشهایی که هدف آنها توصیف شرایط یا پدیده های مورد بررسی است . اجرای تحقیق توصیفی می تواند صرفا برای شناخت بیشتر شرایط موجود یا یاری رساندن به فرایند تصمیم گیری باشد . تحقیق توصیفی را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد : 1 – پیمایشی 2 – اقدام پژوهشی 3 – همبستگی 4 – بررسی موردی 5 – پس رویدادی – علی مقایسه ای . یکی از انواع روشهای تحقیق توصیفی ( غیر آزمایشی ) تحقیق همبستگی است . همبستگی ابزاری است آماری که می توان بوسیله آن درجه ای که یک متغیر به متغیر دیگر از نظر خطی مرتبط است را اندازه گیری کرد . همبستگی با تحلیل رگرسیون بکار می رود . (مصدق ،1389)

    در این تحقیق رابطه بین متغیر ها بر اساس هدف تحقیق تحلیل می گردد. تحقیقات همبستگی بر حسب هدف به سه دسته تقسیم می شوند : 1- همبستگی دو متغیر 2 – رگرسیون 3 – تحلیل ماتریس همبستگی. در تحقیقاتی که از تحلیل رگرسیون استفاده می شود ، هدف معمولا پیش بینی یک یا چند متغیر ملاک از یک یا چند متغیر پیش بین است . چنانچه هدف پیش بینی یک متغیر ملاک از چند متغیر پیش بین باشد از رگرسیون چندگانه استفاده می شود .

  در این تحقیق از آنجاییکه در همه فرضیه های بیان شده ، تصمیم به آزمون آماری دو متغیر کمی با مقیاس فاصله ای را داریم ، لذا از آزمون ضریب همبستگی جهت تعیین رابطه معنی داری بین متغیر های اصلی تحقیق استفاده خواهیم نمود . این آزمون را با استفاده از نرم افزار Eviews6 به اجرا گذاشته و سپس خروجی های بدست آمده را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم .

1-9 جامعه آماری

در پژوهش جاری جامعه آماری شامل تمامی صنایع فعال پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد .