­ای بر حافظ­شناسی، تبریز: انتشارات ستوده

 و…

   اما درباره­ی شاعران دیگر پیش از حافظ می­توان گفت ظاهراً حساسیت درباره­ی شناسایی پیر و به ویژه پیرانی با ویژگی­های قلندری در آثار ایشان کمتر بوده است، شاید به این دلیل که به اندازه­ی حافظ بر پیر مغان و بندگی او تأکید نکرده­اند. نیز شاید کمتر شاعری به اندازه­ی حافظ در بین عامه و خاصه­ی مردم محبوبیت، و با آنان پیوند دارد، لذا آگاهی درباره­ی مسائل مربوط به وی و اشعارش بیشتر از سایر شاعران با اقبال عموم و خصوص مواجه بوده و هست.

 از میان پژوهش­های انجام شده راجع به پیر در آثار سه شاعر دیگر (سنایی، عطار و خواجو) تا حدودی به مسئله­ی پیر در آثار عطار و اغلب با محوریت شیخ صنعان (و به ویژه تأثیر آن بر حافظ) پرداخته شده است که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره کرد :

پایان نامه

فاضلی، مهبود: « سیمای پیر در آثار عطار نیشابوری »، پایان نامه ی کارشناسی ارشد،  1375، دانشگاه تربیت مدرس 

مقالات

مرتضوی،منوچهر (زمستان 1335) یادداشتی درباره تاثر خواجه حافظ از داستان شیخ صنعان (ص 362 تا 393)، شماره 39، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، تبریز

سلیم، عبدالامیر (زمستان 1355) شیخ صنعان (ص 394 تا 416)، شماره  39، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز                

کتاب

 پور نامداریان، تقی (چاپ چهارم،  1386) ؛ دیدار با سیمرغ، شعر و عرفان و اندیشه های عطار (ویراست 3)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

در مورد خواجو و سنایی اثری که مستقلاً یا به طور عمده پیر را در آثار ایشان بررسی کند، یافت نشد.

در نهایت می­توان گفت؛ از آن­جا که عرصه­ی غزل معمولاً برای آفرینش شخصیت­های جدید به اندازه­ی کافی گسترده نیست، و شخصیت­های مطرح شده در غزل اغلب ریشه در جای دیگری دارند، و نیز با توجه به تأثیرپذیری حافظ از آثار پیشینیانش که در ادامه بحث خواهد شد، بررسی آثار شاعران پیش از حافظ برای درک صحیح­تر برخی مفاهیم و مضامین در دیوان وی نه تنها می­تواند راهگشا باشد، بلکه ضروری نیز به نظر می­رسد.

لذا در این پژوهش قصد بر این است که «پیر» و به ویژه «پیر مغان» در دیوان حافظ، با تکیه بر سنت­های شعری و آثار شاعران پیش از وی، به ویژه سنایی، عطار و خواجو که به وضوح می­توان تأثیر و رد پایشان را در دیوان حافظ دید، واکاویده شود تا بر این اساس بتوان به نتیجه­ی دقیق­تری درباره­ی این شخصیت آرمانی جهان شعر و اندیشه­ی حافظ دست پیدا کرد و به شناخت جهان بینی این شاعر مرموز و گرانقدر نزدیک­تر شد.

1-3-سؤالات پژوهشی

برخی از سؤالاتی که سعی شده است در این تحقیق به آن­ها پاسخ داده شود، عبارتند از:

• سابقه­ی کاربرد «پیر» در شعر شاعران پیش از حافظ به چه صورت بوده است؟
• آیا کاربرد «پیر مغان»، «پیر خرابات»، «پیر می­فروش» و… که در شعر حافظ فراوان به کار رفته­اند، در شعر شاعران پیش از وی نیز سابقه دارد یا فقط مختص حافظ است؟
• آیا به کار بردن الفاظی چون مغان و خرابات و… نشانگر گرایش حافظ به آیین زرتشتی و انحراف او از اسلام است؟
• آیا حافظ پیرو مکتب خاصی چون ملامتیه و قلندریه و… بوده است؟
• آیا حافظ مرید شیخ یا پیر خاصی بوده است؟
• آیا پیر و به خصوص پیر مغان در دیوان حافظ به فرد واقعی یا شیخ مکتبی خاصی اشاره می­کند؟
• هسته­ی اصلی پیر مغان حافظ کجاست؟
• پیر حافظ چه ویژگی­هایی دارد؟

و………..

و در نهایت؛ بهترین تعبیر و تفسیری که برای پیر مغان حافظ می­توان ارائه کرد، چیست؟

 1- راجع به قلندریات در بخش مربوط به قلندریه توضیح داده شده است.

2- در مبحث پیر در مورد پیران قلندری توضیحاتی ارائه شده است.