جنبه های حمایتی حقوق حیوانات

چنانچه متذکر شدیم در نظام خلقت تمام موجودات دارای نشانه و آیتی از جانب خداوند هستند و به همین مناسبت شرایط طبیعی زندگی و حق حیات را دارا هستند . در یک تحلیل عقلانی نیز جدای از مبانی نظام آفرینش ، این مطلب به اثبات رسیده است که هر موجودی اعم از گیاه و حیوان و . . . در کل هستی دارای نقشی و وظیفه ای هستند که عدم حضور هر یک سبب ایجاد خلل در مسیر و چرخه ی حیات خواهد شد لذا مناسب است تا در این فصل به بررسی این موضوع پرداخته و حق حیات حیوانات را مورد تبیین قرار دهیم .

مبحث اول : نهی از آزار و اذیت حیوانات

 

آزار و اذیت هر موجود زنده از دیدگاه عقل و عرف ناپسند و غیر قابل قبول است ، بدین معنا که عقل انسان از انجام کار بیهوده نهی کرده است و آزار و اذیت حیوان بدون منطق ذیل همین عنوان قرار می گیرد و نیز عرف غالب فرهنگ ها و تمدنهای بشری بر این عنوان تعلق گرفته که از این ایذا نتیجه ی مطلوبی برای بشر حاصل نمی گردد . همانطور که گذشت در ادیان و آیین های مختلف نیزاین موضوع مورد نکوهش و منع واقع شده است ، این مبحث ممنوعیت ایذا حیوانات را در دو گفتار مورد مطالعه قرار می دهد .

گفتار اول : مفهوم ممنوعیت آسیب رساندن به حیوانات

 

همان گونه که در نظام حقوق اسلامى براى نگهدارى و بهره بردارى از حیوانات ، قوانین حمایتى وضع شده است ، خداوند متعال براى رعایت هرچه بیشتر حال حیوانات و دفاع از گونه هاى مختلف آنها انسانها را از آزار و اذیت و کشتن حیوانات نهى فرموده است . از این روى در متون روایى و فقهى شیعه به قوانین متعددى در این باره تصریح شده است .

در این قسمت به مجموعه مسایلى مى پردازیم که به گونه هاى مختلف حق حیات حیوان را سلب مى کند ولکن توجه به این نکته ضروری است که آزار و اذیت حیوانات همانطور که عقلا مذموم است از منظر دین و فقه امامیه نیز ناروا و ناپسند به شمار می رود و مطابق قاعده ی ” کل ما حکم به عقل ، حکم به شرع ” این موضوع مورد تبیین قرار می گیرد و از روایات متعددى که در موارد مختلف ذکر شده ، به دست مى آید هر نوع کارى که موجب آزار و اذیت حیوان گشته و اسباب رنج و تعذیب او را فراهم آورد ، روا نبوده وجایز نمى باشد .

مراجع عظام با استناد به روایاتی که در این باب وارد شده است به بحث پرداخته و از کارهایى همانند شلاق زدن حیوانات ، داغ نهادن ، فلج کردن ، مثله کردن و… نهى کرده اند .

از مجموع متون فقهى و روایى به دست مى آید که تعرض به حیوانات و کشتن آنها و یا آسیب رساندن و ظلم بدانها کار پسندیده اى نیست و همان طور که اسلام حق حیات خدادادى را براى انسانها محترم شمارده و تعدى به آن را جایز نمى داند ، به فراخور حال حیوانات نیز ، همین حق رابراى آنها محترم شمرده است . لذا در روایات متعددى از کشتن بى هدف حیوانات نهى شده و آن را موجب عذاب الهى معرفى کرده است .

از جمله شواهد بر رعایت حق حیات حیوانات در فقه اسلامى ، این است که فقها در ضمن مساله جلوگیرى از غرق شدن کشتى اشاره نموده اند و آن ، این است که اگر براى خلاصى کشتى طوفان زده ، مجبور باشند که آن را سبک و وسایل درون آن را کم کنند و امر دایر شود به این که برخى از اشیاء را به آب اندازند و یا حیوانات موجود در کشتى را ؛ در این جا واجب است براى نجات جان موجودات داراى روح ، وسایل دیگر را به آب اندازند و مادامى که نجات کشتى با انداختن این وسایل حاصل شود ، به آب انداختن حیوانات جایز نیست و این یکی از احکام وجوبی است که عدم رعایت آن مجازات شرعی دنیوی و اخروی دارد .

کشتن حیوان در هنگامه جنگ نیز در متون فقهی مورد تاکید قرار گرفته است چه آنکه هم اکنون نیز در قوانین جنگ در حقوق بین الملل نیز حیوانات در عرصه جنگ از آزار و اذیت مصونند[۱] . هنگام جنگ رعایت حال حیوانات و پرهیز از کشتن آنها تا بدان جا در معارف اسلامى و فقه شیعه مورد تاکید قرار گرفته است که درجنگ با کفار ، زمانى که هنوز جنگ آغاز نشده ، ازکشتن بى دلیل حیوانات نهى شده است .

در اهمیت مطلب ، توجه به این نکته جالب است که در زمان گذشته اسب ها همانند جنگ افزار ماشینى امروز نقش محورى رابر عهده داشتند و تعداد بیشتر آنها موجب تقویت سپاه مى گردید . على رغم این نکته مى بینیم ، جز در موارد اضطرار و در میدان جنگ و کارزار کشتن حیوانات منع شده است . حتى در صورتى که اسب هایى را از سپاه دشمن به غنیمت گرفته باشند و درحال عقب نشینى ترس آن را دارند که دوباره اسب ها در دست دشمن بیفتند ، باز دراین حال کشتن آنها تجویز نشده است . شیخ طوسى و علامه حلى نیز به این نکته تصریح کرده اند .[۲]

همانطور که پیش از این نیز متذکر شدیم در برخی از کشورها در خصوص حیوانات و حقوق آنها قوانین روشنی وجود دارد ولی در عمل آنچه مورد اجرا قرار می گیرد منجر به آسیب رساندن به حیوانات می گردد . به طور نمونه و با توجه به این که در این مجال در باب حقوق ایالات متحده ی آمریکا بحث می نماییم به بیان موردی که در خبرگزاری های این کشور منعکس شده و مورد انتقاد شدید انجمن های حمایتی حیوانات قرار گرفته اشاره می شود :

” فیلم‌های مخفی تهیه شده توسط گروه‌های حمایت از حقوق حیوانات در ایالت نیویورک مناقشاتی را بر لزوم وضع قوانین جهت نظارت بر رفتار با گاوهای شیری برانگیخته است .

یکی از این فیلم‌ها که از یک دامداری بزرگ نیویورک تهیه شده ، گاوهایی را به تصویر می‌کشد که هرگز بیرون نمی‌روند ، انتهای دمشان طی اعمال جراحی دردناکی بدون استفاده از داروی بیهوشی بریده شده و توسط یکی از کارگران آزار می‌شوند به این ترتیب که وی با یک آچار بر سرگاوی که حاضر به حرکت کردن نیست می‌کوبد . گاوهای بیمار در شرایطی اسفناک به سر می‌برند و غالبا در معرض آزارهای غیر انسانی هستند” [۳] .

یکی از بازرسان Mercy For Animals به مدت ۲ ماه در دامداری گاو شیری نیویورک[۴]، که از بزرگ‌ترین دامداریهای این کشور است به عنوان مکانیک مشغول به کار شد .

این شرکت به لپرینو فود [۵] که در دنور مستقر است خدمات ارائه می‌دهد و این همان شرکت سازنده پنیر mozzarella و سایر محصولات پنیری است که در فروشگاه‌ها و رستورانهای زنجیره‌ای بزرگ و معتبر استفاده می‌شوند .

[۱] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: حقوق جنگ ، محمدرضا ضیایی بیگدلی ، نشر دانشگاه علامه.

[۲] . شرایع الاسلام ، کتاب الجهاد . ص ۲۸۵٫

[۳] . گزارش انجمن حمایت از حقوق حیوانات در ایالت نیویورک www.dnr.newyork.gov- 12/5/2009.

[۴] – Willet Dairy

[۵] – Leprino Foods